Bomenroute in de Natuurtuin
Loop de bomenroute en ontdek van alles over de bomen
De Bomenroute
Langs het blote voetenpad in de Natuurtuin is een bomenroute uitgezet. Langs de route tref je bordjes aan met korte informatie over de boom of struik en een vraag. Hieronder vind je de antwoorden.
De bomenroute is aangelegd door de vrijwilligers van De Hortus. Zij hebben die klus geklaard om de kennis over bomen te vergroten. Want bomen verdienen onze aandacht. Ze spelen een belangrijke rol!
We wensen je alle plezier met het lopen van de bomenroute.
Wil je ons werk steunen? Scan dan de QR code! Je kunt dan zelf het bedrag kiezen dat je eenmalig wilt schenken.
Heb je suggesties of vragen over de bomenroute? Stuur ons gerust een mail via info@hortusharderwijk.nl
Hieronder vind je de antwoorden op de
gestelde vragen op de bomen
Beuk / Gewone Beuk
Kun je beter onder een eik of een beuk schuilen bij bliksem?
Antwoord: een oud Duits gezegde dat betrekking heeft op inslag van bliksem en de beschermende werking van de beuk luidt: Vor Eichen sollst du weichen, Buchen sollst du suchen! (Vermijd eiken en schuil onder beuken).
Volgens onderzoek blijkt dat voor gemengde bossen in ieder geval op te gaan. Maar het veiligste is te zorgen dat je onder dak bent bij bliksem
Duindoorn
Duindoorn houdt van droogte en gaat uitzonderlijk zuinig om met het weinige water dat deze plant nodig heeft om te leven.
Hoe dat werkt?
Antwoord: Duindoorn weet de verdamping van vocht uit zijn takken en blaadjes te beperken door o.a. een dikker waslaagje en een klein aantal zgn. huidmondjes op de schors. Daardoor wordt alle water vastgehouden. Kan goed tegen zout en stuifzand.
Kortom: een echte overlever.
Eenstijligemeidoorn
Meidoorn hout kent een bijzondere toepassing. Wil je weten welke?
Antwoord: door de slijtvastheid is meidoornhout geschikt voor houten tandraderen in molens.
Egelantier
Het blad van de egelantier heeft nog een bijzondere eigenschap. Welke?
Antwoord: de bovenzijde van de blaadjes is niet of licht behaard en klierloos, terwijl de onderzijde behaard en dicht bezet is met klieren die bij wrijven een zoetzure geur van appels verspreiden. Probeer maar eens. Pas wel op voor de doornen.
Es
Een es is een hoger gelegen akker op zandgronden. Ze lagen in de buurt van de zogenaamde esdorpen en werden vaak door de gemeenschap bewerkt.
Wil je weten wat de Latijnse naam Fraxinus betekent?
Antwoord: het woord ‘Fraxinus’ betekent vuurschijnsel en verwijst naar het gebruik als brandhout. Het brandt lang en vurig.
Of het nu gedroogd of vers is.
Esdoorn
Met de gevleugelde vrucht kun je nog iets leuks doen. Wil je meer weten?
Antwoord: de zaaddoosjes splitsen en maken een hoek van 90 graden: zo kun je deze op je neus klemmen! Probeer maar eens in de herfst.
De 'esdoorn' heeft dus geen doornen. ‘Doorn’ is in dit geval afgeleid van het Germaanse 'teer', dat zowel boom als hout betekent.
Gelderse roos
Over de bloem is nog een bijzonderheid te melden. Wat?
Antwoord: de bloemen aan de rand zijn onvruchtbaar (steriel). Ze zijn alleen bedoeld om de bloem aantrekkelijker te maken voor insecten. De overige bloemen zijn wel vruchtbaar (fertiel).
Ginkgo
Wat is de bijzondere relatie tussen de Gingko en Harderwijk?
Antwoord : in Harderwijk staat een oude Gingko (weet je waar?).
Het verhaal gaat dat de Zweedse plantkundige Carl Linnaeus de boom heeft geplant in 1735 tijdens zijn promotie. Dat is echter niet erg waarschijnlijk. De boom maakte deel uit van de universiteitstuin en werd gebruikt om onderzoek te doen naar de geneeskundige werking ervan en is waarschijnlijk rond 1800 aangeplant. Voor de veronderstelde geneeskrachtige werking is nooit afdoende wetenschappelijk bewijs gevonden. Het ginkgo blad is het logo van De Hortus.
Hulst
Hulst is bron voor bijgeloof. Feit is dat oudere exemplaren van Hulst opmerkelijk verschillen van jongere. Hoe?
Antwoord: aan oudere exemplaren van de Hulst hebben de bladeren geen stekels meer.
Waarschijnlijk omdat als de takken hoger zitten er minder risico is op vraat door dieren. Wel is het onbegrepen hoe de Hulst dit snapt.
Kardinaalsmuts
De kardinaalsmuts kan zich heel snel herstellen van vraat door insecten zoals rupsen. Het heeft zogenoemde Sint-Jansloten en waterloten. Wil je weten wat dat zijn?
Antwoord: Sint-Jansloten is de naam voor zogenaamde slapende bladknoppen. Ze groeien rond 24 juli – de gedenkdag van Johannes de Doper - uit naar blad na insectenvraat. Een waterlot is een snelgroeiende twijg. Op deze manier kan een kardinaalsmuts – en ook andere planten - zich snel herstellen van schade.
Krentenboom
De vrucht van deze struik werd vroeger in plaats van echte krenten gebruikt. Wat voor vrucht is de echte krent?
Antwoord: de echte krent is een gedroogd, pitloos druifje. Het druivenras met deze zeer kleine vruchten heet de Vitis vinifera 'Korinthiaka'. Korinthiaka verwijst naar de Griekse stad Korinthe. In Griekenland komt de Europese krent veel voor.
Knotschietwilg
Oude volkeren zoals de Soemeriërs - een volk dat 4500 jaar geleden tussen de Eufraat en de Tigris leefde - gebruikten de schors als koortswerend middel. Wil je weten welk panacee – letterlijk: helpt tegen alles – er van afgeleid is?
Antwoord: Aspirine geldt als koortsverlagend en pijn bestrijdend. Het is afgeleid van de werkzame stof uit wilgebast: salicine. Ik acht het waarschijnlijk dat je het weleens geslikt hebt.
Kruisbes
Op de Veluwe, de Veluwezoom en de rest van Gelderland heeft de kruisbes een eigen naam. Wil je weten welke?
Antwoord: op de Veluwe wordt de kruisbes 'doorn' genoemd. Op de Veluwezoom heet ie 'krisdoorn' en in de rest van Gelderland wordt de kruisbes 'knoeper' genoemd.
Mispel
Er is nog een bijzondere link tussen de mispel en onze provincie Gelderland. Wil je daar meer van weten?
Antwoord: in een oude uitvoering van het wapen van het Graafschap Gelre - de voorloper van de provincie Gelderland - komen zogenaamde vijfbladen voor, uitgevoerd in rood. In de Wichardsage, ook wel de Draak van Gelre genoemd, een ontstaansmythe van Gelre, worden ze aangeduid als mispelbloemen.
Muisdoorn
De takjes van de muisdoorn werden als bezem gebruikt, o.a. in slagerijen. Waarom?
Antwoord: de geur van gekneusde blaadje schijnt muizen niet te behagen. Slagers hoopten zo hun vlees beter te beschermen. Ze hingen takjes ook wel boven het vlees.
Rode Aalbes
Er is trouwens een ongezond toetje waar ze het allerlekkerste bij smaken. Wil je weten wat dat is?
Antwoord: biologische vanillevla met rode aalbes. En een toefje slagroom, ook biologisch. Biologisch omdat biologische werkende boeren en kwekers hun bodem het beste verzorgen. Ze gebruiken geen kunstmest en geen landbouwgif en ze brengen zo minder schade toe aan de natuur, inclusief de mens.
Paardenkastanje
De bevruchte bloemen hebben een rood hart. Waarom is dat denk je?
Antwoord : het honingmerk - een soort richtingwijzer naar de honing - is voor insecten door dat rode hart niet meer te zien. Dat scheelt ze dus werk: ze zien direct of er nog wat te halen is. De vrucht van de paardenkastanjeboom werd vroeger veel aan paarden gegeven om ze van de hoest te genezen, vandaar de naam. Dat laat onverlet dat ook geiten en varkens de vruchten eten. Voor mensen zijn ze giftig. Vroeger werd er van paardenkastanje wasmiddel gemaakt. De tamme kastanje behoort tot een andere plantenfamilie ook al lijken de vruchten op elkaar.
Ruwe Berk
In landen waar veel berkensap gedronken wordt heet 'maart' anders. Hoe?
Antwoord: in het Oekraïens heet maart 'berezen' (березень), letterlijk 'berkenmaand', evenals in het Tsjechisch (březen). Voor de boom is het het veiligst als er een speciaal metalen tapje of kraantje gebruikt wordt voor het winnen van het sap. Er is dan minder risico op infecties door bacteriën.
Schietwilg
Sommige schietwilgen kunnen flinke stamomtrekken hebben. Hoe veel meter de grootsten hebben?
Antwoord: in het Wilgenbos bij Almere staan er één met een omtrek van meer dan zeven meter. Waarschijnlijk spontaan gegroeid uit een aangewaaid zaadje toen de Flevopolder droog viel.
Sleedoorn
Als je ergens veel sleedoorns ziet staan dan kan dat wijzen op de aanwezigheid van een bepaalde laag in de bodem. Welke?
Antwoord: Sleedoorn is een indicatorsoort voor leem in de bodem. Leem is een grondsoort die fijner is dan zand. In Gelderland zijn er meer dan 40 leemkuilen, onder andere bij Staverden. Klei bestaat uit nog meer fijnere deeltjes dan leem. Klei wordt afgezet door water terwijl leem door de wind afgezet wordt. De wijk Wittenhagen heeft zijn naam te danken aan de daar vroeger veel voorkomende sleedoornhagen.
Tamme Kastanje
Wil je weten waar de naam 'kastanje' vandaan komt?
Antwoord: de naam voor de tamme kastanje hebben we waarschijnlijk te danken aan de Griekse stad Kastanéia in de Pontus, een historische landstreek aan de kust van de Zwarte Zee. Daar werd de tamme kastanje op grote schaal gecultiveerd. De Romeinen veranderden zijn naam in Castanea. Het woord 'sativa' betekent gecultiveerd, nuttig of verzadigend.
Tweestijlige Meidoorn
Wat is een ‘stijl’ eigenlijk precies? Scan de qr-code v oor een antwoord.
Antwoord: een stijl is een deel van de vrouwelijke stamper. De stamper bestaat uit een vruchtbeginsel, een stijl en een stempel. De stijl is een langwerpig, dunne buis en verbindt het vruchtbeginsel en de stempel aan de top van de stijl. In de stempel zitten de eicelcellen die door stuifmeel geproduceerd door de mannelijke meeldraden bevrucht kunnen worden
Verfbrem
De verfbrem heeft een bijzonder vermogen. Welk?
Antwoord: de bladeren kunnen op de plek waar ze gehecht zijn aan de tak scharnieren. Bij bewolkt weer kunnen ze tegen de takken en twijgen aan staan in de zogenaamde slaapstand.
Vlier
Aan de vlier worden voorspellende krachten toegeschreven in Centraal Europese landen. Wil je weten hoe je kunt toetsen of dat een beetje klopt?
Antwoord: doe eens het volgende experiment: hang een vlierbloesemscherm aan hoofdeinde van je bed. En let dan op je dromen. De meeste kans schijn je te hebben als je het doet op 21 juni, de langste dag zoals je ongetwijfeld weet. Zo kom je zelf te weten of er iets waar is aan die voorspellende krachten van de vlier. Kennis en informatie toetsen en checken is vaak nodig in het leven.
Walnoot
Weet je wie er voor zorgden dat de walnoot in Nederland kwam?
Antwoord: de veroveringstochten van Alexander de Grote droeg er aan bij dat de walnoot zich naar het Westen en Italië verspreide. De Romeinen verspreiden het vervolgens in onze regio.
Wintereik
Een eik groeit langzaam maar leeft eeuwig. Wat zou men daar mee kunnen bedoelen?
Antwoord: het gezegde ‘een eik groeit langzaam maar leeft eeuwig’ betekent in overdrachtelijke zin dat wat de moeite waard is, vaak de nodige tijd en energie kost. Dat is een wijze les die je met het lezen en kennen er van nog niet voor de volle 100% geleerd hebt.
Zoete Kers
Vroeger werd deze kers gekweekt in hoogstamboomgaarden maar die zijn aan het verdwijnen. Wil je weten wat de reden daarvan is?
Antwoord: het onderhoud en het plukken van de kersen uit hoogstambomen is erg bewerkelijk. Tegenwoordig worden kersen gekweekt met laagstamkersenbomen. Daar kun je bij zonder ladder. Jammer is dat een beeldbepalend element in het landschap verdwijnt. In Harderwijk staat er op sommige plekken nog wel één in openbaar groen: je kunt de kersen gratis plukken! Om er voor te zorgen dat bestuiving goed plaats vindt en je kersen krijgt is plaatsing van meerde bomen op één locatie wenselijk.
Zwarte Berk
Wil je weten wat op repen berkenschors werd vastgelegd door een geheim medicijngenootschap, de Midewiwin genaamd?
Antwoord: er werden droombeelden en totemsymbolen op getekend door het geheime medicijngenootschap Midewiwin. In Amerika heeft deze boom nog een andere naam.: river birch, rivier berk. Dat heeft te maken met de aanplant van deze boom langs rivieren om de oevers te versterken.
Zwarte Els
Heb je wel eens van de elzenkoning gehoord?
Antwoord: het hout van de zwarte els wordt na het kappen oranjerood wat doet denken aan bloed. Dat is de vermoedelijk de bron van het bijgeloof dat de boom een kwade geest herbergde: de elzenkoning (Erlkönig) uit een oude Duitse legende.